Helga Ladehaug (1924-2015) vaks opp på Eikeneset i Stryn, der mora Bergljot var jordejente. Faren, Rasmus Øvre-Eide, var lærar i Vågå, så mora dreiv garden medan han budde vekke vintrane.
Helga Ladehaug var utdanna lærar, og hadde teneste fleire stader i Stryn kommune, mellom anna Rake og Storesunde. Ho begynte heller seint å skrive skjønnlitteratur, først rundt 1970 vart dette viktig for henne: «Det året opplevde eg ei slags krise i meg sjølv, kom lukkeleg ut av den og oppdaga at eg kunne skrive» (i Jul i Nordfjord 1989). Ho har sjølv fortalt at Folkeuniversitetet sine skrivesamlingar og Sogn og Fjordane Skrivelag var viktige for utviklinga hennar som forfattar.
Ladehaug debuterte med 15 noveller i 1994. Året etter kom diktsamlinga Steinar i bekken, og i 1996 Rapport frå reservatet, eit utval tekstar frå ei spalte ho hadde i lokalavisa Fjordingen, der ho kommenterte hendingar og opplevingar i samtida.
I novellesamlinga skriv Ladehaug fram kvardagsmenneske i situasjonar som kallar på både smil og alvor. Ein viktig bodskap er at vi alle er samansette: Under den overflata vi viser fram til andre, kan det leve eit heilt anna menneske. Vi er mangfaldige, med mulegheiter til både godt og vondt i oss. Med mild humor teiknar ho menneske med skavankar og lyte, bundne i sosiale spel, men med mulegheiter til å bryte ut. Dei veltilpassa er ikkje dei som ligg Ladehaug sitt hjarte nærast, heller dei som er litt utanfor, litt på sida.
Også i Steinar i bekken er det kvardagane med sine gleder og utfordringar som står i sentrum. Som i novellene viser Ladehaug ei fin evne til å gjenskape stemningar og opplevingar som lesaren kjenner seg att i. Samfunns-engasjementet viser seg som ei uro over utviklingstrekk i samtida, ei uro som kan grense mot pessimisme. Men dei byggjande kreftene finst også, i nærleiken til andre menneske, i kjærleiken, i naturen. Eit nytt tema er den kjærleiken som ein kan oppleve i alders år.
Dei to siste bøkene, Tre kvinner… og ein gard (1998) og Menn i Eikeneset (2001), er fine kulturhistoriske forteljingar om tre generasjonars liv og arbeid på ein gard. Ladehaug skriv slektshistorie, men dette er også tekstar om kvardagsliv og samfunnsendringar, slik desse kjem til uttrykk på eit gardsbruk og i eit lokalsamfunn på 1900-talet. I ein eigen bolk i boka om kvinnene finn vi fleire tekstar av mora, Bergljot Øvre-Eide, mellom anna om bunader, husflid, bryllaupssongar, handverksarbeid og spelemenn – og fleire segner som ho hadde samla inn i indre Nordfjord. Dette er verdifullt tradisjonsstoff.
Nokre tekstar av Helga Ladehaug
TOLV TONAR
Tolv tonar lagar
all verdens musikk
tjueni bokstavar
formar språket
og likevel –
min musikk og mine ord
søv i berg
alt eg har
er ei open hand
mot deg
som går forbi
PÅSKE
I skuggen av korset
veks ein fiol
men svart oljedrope sig
nedover morkna tre
gjennombløytte
sigarettsneipar
ved foten
gul gass har
drepe eit barn
Tilgjev dei ikkje Fader
– for dei veit kva dei gjer
UNDER BREEN
Stivna jettefot
står truande nær
mektige fossar
i avgrunns djup
men mygg surrar
vind raslar i strå
og maur kryp
mellom store steinar
under breen
STEINAR I BEKKEN
Det var dei same
runde steinane
endå meir slipte
i dag var det berre
ein liten bekk
eit heilt liv
rusar attende, og
fem år gammal
står eg her og græt
fordi eg gleid
på desse same, glatte
steinane
BRU
Der går ei bru
mellom oss
draumar, varme
og nærleik
ei vakker, luftig bru
full av fargar
av oss –
og langt borte kjem
kvardagen stigande
tung og grå – i
svarte sko
GJEV MEG EI HAND
Gjev meg ei hand
og slepp meg ikkje
når det blir mørkt
Hald meg fast
når foten glir
berg meg over elva
Ro meg over vatnet
leid meg inn i huset
den siste kvelden
KJELDER
Helga Ladehaug: «Dikt om kjærleik, venskap og samtid», Jul i Nordfjord 1989
Forfattarside på nettstaden «Forfattarar frå Sogn og Fjordane»:
Digitaliserte utgåver av Helga Ladehaug sine bøker:
Commentaires